تاریخچه انتخابات مجلس

بعد از تصويب قانون اساسي، تثبيت مجلس و تأسيس اين نهاد مردمي به عنوان مهم ترين ركن ساختار سياسي كشور در دستور كار قرار گرفت و از آنجا كه اختيارات تأسيس و نظارتي فراواني بدان اختصاص يافته بود، مي‌توانست از لحاظ عملي، نظام سياسي را رسميت بخشد.

به همين خاطر، چند روز بعد از تصويب قانون اساسي، زمان انتخابات مجلس مشخص شد. جريان چگونگي انجام اين انتخابات از ابتداي اسفند 1358، آغاز گرديد. زيرا در اولين روزهاي اسفند همان سال امام خميني(ره) شش نفر از فقها را به عنوان اعضاي شوراي نگهبان، نهادي كه وجود آن لازمه ی مشروعيت ديني يافته ی مصوبات مجلس شوراي اسلامي بود، انتخاب نمودند.

بر اساس قانون اساسي جمهوري اسلامي، قوه ی مقننه در اين نظام سياسي سهم قابل توجهي از حاكميت را به خود اختصاص داده است.

 نيروهاي سياسي با وقوفي كه به جايگاه مجلس داشتند، برخلاف دوره‌هاي انتخاباتي گذشته كه با اما و اگر با آن‌ها روبه‌رو شدند، از نيمه ی دوم بهمن ماه 58 به طور وسيع و فراگيري آمادگي خود را براي انتخابات مجلس اعلام كردند.

اكثر نيروها و احزاب و گروه‌هاي مطرح، ضمن اعلام آمادگي براي شركت فعال در انتخابات، مواضع و اهداف خود را به صورت آشكار بيان كردند و هر يك طرفداران خود را به شركت گسترده در انتخابات مجلس فراخواندند.

قانون اساسي، ترتيب انتخابات و شرايط انتخاب‌كنندگان و انتخاب شوندگان را به قانون عادي ارجاع داده بود و چون هنوز مجلسي وجود نداشت، اين كار را شوراي انقلاب در تاريخ 17/11/58 انجام داد تا مقدمات انجام انتخابات و تشكيل مجلس شورا فراهم شود. اين قانون در 9 فصل با 61 ماده و 15 تبصره، تصويب شد.

اما مواردي در پيش نويس قانون انتخابات وجود داشت كه موجب فضاسازي سياسي گروه‌ها گرديد، منطقه‌اي شدن انتخابات تهران، اكثريت مطلق براي انتخاب شدن در مرحله اول، اعتقاد به نظام جمهوري اسلامي و ابراز وفاداري به قانون اساسي به منزله يكي از شرايط  انتخابات شوندگي، محروميت نمايندگان مجلسين رژيم پهلوي از انتخاب شدن، محروميت شاغلين عالي مقام رژيم گذشته در محدوده زماني 15 خرداد 1342 تا 22 بهمن 1357 از انتخاب شدن و پذيرش داوطلبي به شرط امضاي 20 نفر معتمد محل، مهم‌ترين موارد اختلافي بود.

اما سرانجام با تصويب شوراي انقلاب، تصميم گرفته شد تا انتخابات به صورت دو مرحله‌اي برگزار شود و همچنين براي ثبت نام وابستگان و شاغلين بلندمرتبه‌ی حكومت پهلوي كه در فاصله سال 42 تا 57 از شركت در انتخابات محروم شده بودند، امضاي بيست نفر از اعضاي معتمد محل اخذ شود.

 

طبق اعلام وزارت كشور در زمان ثبت نام از كانديداهاي مجلس از 22 بهمن تا 4 اسفند 58 حدود 3694 نفر ثبت نام كردند كه تعداد 447 نفر رد صلاحيت شدند كه درصد رد صلاحيت شده‌ها 12,10 درصد ثبت­نام­كنندگان بود.

 بخش زيادي از كانديداها را روحانيون تشكيل مي‌دادند. حضور روحانيت به خصوص در شهرستان‌ها در اين انتخابات، خصوصا بعد از انتخابات رياست جمهوري دوره ی اول و با توجه به نظر امام براي حضور روحانيت در اينجا منعي نمي‌ديدند و خواستار حضور تمامي اقشار جامعه به خصوص روحانيون بودند، جدي و موثر بود كه هم مورد استقبال مردم و نيروهاي مبارز مذهبي قرار گرفت.

امام خميني طي پيام مهمي در 21 اسفند 58 با اظهار نگراني از تحركات دشمنان اسلام، از مردم به خصوص جوانان خواستند تا به كانديداهاي متعهد به قوانين اسلام رأي دهند، در بخشي از پيام آمده است: «جوانان عزيز ما كه به همت والاي خود، نهضت اسلامي را پيش برده‌اند... عزيزان من كه اميد نهضت اسلامي به شماست، روز تعيين سرنوشت كشور به پا خيزند و به صندوق‌ها هجوم آورند و آراء خود را در آنها بريزند... من خوف آن دارم كه تبليغات براي اشخاصي كه به اسلام و جمهوري اسلامي اعتقاد ندارند... در قشري از ملت و جوانان پاكدل تأثير كند و آراي مقدس خود را به كساني دهند كه به نفي اجانب، با اسلام و جمهوري اسلامي مخالفت اساسي دارند... اميد است ملت مبارز و متعهد با مطالعه­ی دقيق در سوابق اشخاص و گروه‌ها، آراي خود را به اشخاص دهند كه به اسلام عزيز و قانون اساسي وفادار باشند و از تمايلات چپ و راست بري باشند و حسن سابقه و تعهد به قوانين اسلام و خيرخواه امت، معروف و موصوف باشند...».

انتخابات و نتايج آن

روز 24 اسفند 58 انتخابات مجلس با حضور گسترده ی مردم انجام شد. از مجموع 20,857,391 نفر واجد شرايط، 10,875,969 نفر در انتخابات شركت كردند. اين حضور 52,14 درصدي، براي انتخاب 270 نماينده از 193 حوزه ی انتخابيه بود.

پس از اعلام نتايج، 97 نفر از كانديداها موفق شدند اكثريت مطلق آرا را در سراسر كشور به دست آورند و انتخاب بقيه ی نمايندگان به دور دوم موكول شد.كه از اين 97 نفر 18 نفر براي تهران و 79 نفر برای شهرستان‌ها بود.

در فاصله ی انتخابات مرحله ی دوم، امام خميني در پيامي به مردم چنين فرمودند: «كساني را انتخاب كنيد كه صددرصد مسلمان، معتقد به احكام اسلام و متعهد به اجراي احكام اسلام و مخالف با مكتب‌هاي انحرافي و معتقد به جمهوري اسلامي باشند. به اشخاصي كه احتمال انحراف آنها مي‌رود، رأي ندهيد و تحت تأثير تبليغات واقع نشويد.».

انتخابات مرحله ی دوم، روز جمعه 19 ارديبهشت 1359 انجام شد و 137 نفر از سراسر كشور انتخاب شدند. در تهران نيز 12 نفر در دور دوم مشخص شدند.  در مرحله ی دوم 6,047,834 نفر شركت كردند كه به طور كلي در 2 مرحله، 234 نفر انتخاب شدند. در كل نتيجه ی انتخابات به سود نيروهاي مذهبي بود. كه اين پيروزي نوعي تعادل در اركان حكومتي ميان ليبرال‌ها و انقلابيون مذهبي كه يكي نهاد رياست جمهوري و ديگر مجلس شوراي اسلامي را در اختيار داشتند، پديد آورد.